Nasz patron
MŁODOŚĆ
Studia na Wydziale Literatury Uniwersytetu Wileńskiego. 1819-1823 nauczyciel w szkole powiatowej w Kownie. Współzałożyciel Towarzystwa Filomatów 1817. Za działalność w tajnych, patriotycznych związkach młodzieżowych więziony 1823-1824 w byłym klasztorze Bazylianów w Wilnie. Zesłany do centralnych guberni Rosji 1824. Po krótkim pobycie w Petersburgu, gdzie zaprzyjaźnił się m.in. z przyszłymi dekabrystami - K.F. Rylejewem i A.A. Bestużewem, odesłany do Odessy, przebywał tam do 1825, odbywając wycieczkę na Krym, w wyniku czego powstały Sonety odeskie i Sonety krymskie. 1825-1828 w Moskwie, zatrudniony w kancelarii generał-gubernatora. 1828 w Petersburgu, gdzie wydał w tymże roku Konrada Wallenroda i 1829 Poezje (tom 1-2), poprzedzone polemiczną rozprawą O krytykach i recenzentach warszawskich.
LATA EMIGRACJI
1829 udał się w podróż po Europie. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego usiłował przedostać się do Królestwa Kongresowego, ale po upadku powstania wrócił w 1832 do Paryża. Brał udział w licznych inicjatywach naukowo-kulturalnych i patriotycznych. Później zniechęcony sporami i kłótniami w polskim środowisku odsunął się od działalności publicznej. 1834 ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci. Od 1839 wykładał literaturę łacińską w Akademii w Lozannie. 1840 objął nowo utworzoną katedrę literatur słowiańskich w paryskim College de France. W 1844 zawieszony w funkcjach profesora z powodów politycznych (demokratyczne poglądy i propagowanie towianizmu). 1848 przebywał w Rzymie i podczas audiencji wezwał papieża Piusa IX do poparcia walki ludów o wolność i sprawy polskiej. Utworzył wtedy legion polski (istniał do 1849), który miał stanowić zalążek oddziału powołanego do walki o niepodległość. W Składzie zasad wyłożył ideologię tego ruchu: radykalne reformy demokratyczne w Polsce, np. nadanie chłopom ziemi i powszechność praw obywatelskich. Współzałożyciel i redaktor naczelny dziennika La Tribune des Peuples (Trybuna Ludów 1849), sympatyzującego z ideałami socjalistycznymi. Na skutek interwencji ambasady rosyjskiej pismo zostało zawieszone. Po zamachu stanu 1851 poddany nadzorowi policyjnemu i usunięty z College de France. Po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej (1854) udał się w 1855 do Stambułu, aby wesprzeć powstanie legionu polskiego do walki z Rosją. Zmarł najprawdopodobniej na cholerę i został pochowany na cmentarzu polskim w Montmorency. 1890 prochy poety złożono w krypcie katedry wawelskiej.
TWÓRCZOŚĆ POETYCKA
W okresie młodzieńczym pisał utwory będące przeróbkami i przekładami z Woltera, np. powstały w 1817: Mieszko, książę Nowogródka (fragmenty wydano 1908 i 1925, całość 1948), pierwszy wydrukowany wiersz Zima miejska (Tygodnik Wileński 1818) wiersze o charakterze programowym, m.in.: Oda do młodości (powstała 1820 pt. Do młodości, krążyła w odpisach, pierwodruk 1827 w Polihymnii). Za manifest i początek romantyzmu polskiego uznano wydany 1822 tom 1 Poezji, zawierający głośne Ballady i romanse. 1823 ukazał się tom 2 Poezji, zawierający Grażynę oraz część II i IV Dziadów, a 1826 w Moskwie wyszły Sonety. Owocem podróży po Europie po opuszczeniu Rosji był tom 3 Poezji (1833). Powstanie listopadowe i jego upadek zainspirowało znane utwory, np. poemat Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta (1832, pierwodruk w Poezjach S. Barczyńskiego, Paryż 1833). W 1832 w Dreźnie powstała część III Dziadów (pierwodruk w tom 4 Poezji, Paryż 1832). Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832) kreśliły wizję posłannictwa Polski w dziejach (mesjanizm polski) oraz zadania emigracji. Twórczość poetycką Mickiewicza kończy w zasadzie wielki poemat epicki (epopeja narodowa) Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z 1811 we dwunastu księgach wierszem (pisany z przerwami 1833-1834, wydany tom 1-12 w Paryżu 1834). Późniejsze wiersze, wśród nich tzw. liryki lozańskie, powstałe 1839-1840, nie zostały opublikowane za życia pisarza.
DRAMATY
Dramaty, jak Konfederaci barscy (napisany po francusku, w polskim przekładzie wystawiony w Krakowie 1872). Wykłady w College de France - Literatura słowiańska, potocznie zwane Prelekcjami paryskimi z lat 1840-1844, wydane na podstawie stenografów i notatek słuchaczy w całości pt. Les Slaves (tom 1-5, Paryż 1849, przekład polski tom 1-2, Paryż 1842-1843, tom 1-4, Poznań 1850-1851). Przekłady, np. Giaura i Korsarza G. Byrona.
ZBIOROWE WYDANIA UTWORÓW
Wiele wydań zbiorowych, m.in. Pisma (tom 1-11, 1860-1861), Dzieła (tom 1-6, 1893-1911), Dzieła wszystkie (tom 4-7, 9, 11, 13, 14, 16, 1933-1938, tzw. wydanie sejmowe, pozostałe tomy przygotowane do druku uległy zniszczeniu 1944), Dzieła. Wydanie narodowe (tom 1-16, 1948-1955), Dzieła (w setną rocznicę śmierci - tom 1-16, 1955).
DZIEŁA SFILMOWANE
Sfilmowano utwory: Czaty (1920) i Pan Tadeusz (1928, powtórna ekranizacja w reżyserii A. Wajdy 1999). W 1919 podjęto pierwszą adaptację dzieła, której jednak nie ukończono). T.Konwicki zrealizował film Opowieść o "Dziadach" A. Mickiewicza. Lawa (1989).
